Brusella, hayvanlarda Brucella grubu bakteriler tarafından oluşturulan, çeşitli organlarda kronik iltihaplanmalara ve yavruların düşmesine neden olan bulaşıcı bir hastalıktır. Brucellosis özellikle sığır, koyun ve keçi gibi evcil hayvanlarda yavru atmaya, süt veriminde azalmaya, damızlık değer kaybına, kısırlığa neden olur. Ek olarak hayvanlardan insanlara bulaşabilen (zoonoz), ekonomik ve halk sağlığı açısından önemli bir hastalıktır. Evcil hayvanlarda bulaşıcı yavru atma hastalığı olarak adlandırılan bu hastalık, insanlarda dalgalı humma, Malta humması ve Akdeniz humması gibi isimlerle de bilinir. Dünya çapında yaygındır. Hastalığın hızla yayılması, kontrol ve mücadeledeki zorluklar, uzun süren bir seyir ve maliyeti dikkat çekicidir. Bu hastalığın hayvansal protein kaynaklarına olumsuz etkisi, hayvan ve hayvansal ürün ticaretini engelleyebilmesi, çoğunlukla kırsal kesimde bulunan sınırlı imkânlara sahip hayvan yetiştiricilerinin sosyo-ekonomik gelişimini engellemesi gibi zararlar da bulunmaktadır.
Brusella Hastalığının Etkenleri nelerdir?
Brucella grubu mikroorganizmalar altında yer alan altı tür arasında, Brucella melitensis, Brucella abortus ve Brucella suis, halk sağlığı açısından büyük öneme sahiptir. B. melitensis genellikle koyun ve keçileri etkiler. Bununla birlikte sığır ve köpekleri de enfekte edebilir. Kırsal alanlarda insanların bu hayvanlarla yakın teması ve koyun-keçi sütünün geleneksel tüketim şekli nedeniyle koyun-keçi brusellozisi (B. melitensis), ülkemizde insan sağlığı üzerinde daha büyük öneme sahiptir. B. abortus, sığırlarda enfeksiyona yol açar, aynı zamanda manda, deve, geyik, at, koyun, köpek, domuz ve insanlara bulaşabilir. İnsanlar için patojenitesi B. suis’ten sonra gelir. B. suis, genellikle domuzlarda enfeksiyon oluşturur. Ek olarak ren geyikleri, sığır, manda ve diğer bazı yabani hayvanlarda enfeksiyon görülebilir. B. melitensis’ten sonra insan için en patojenik türdür.
Brusella Çevre Şartlarına Dayanıklılığı
Brucella grubu mikroorganizmalar ekseriyetle konakçı hayvan dışında çoğalmazlar. Ancak, ortamın sıcaklık, nem ve asidite düzeylerine bağlı olarak farklı süreler boyunca canlılıklarını sürdürürler. Brucella mikroorganizmaları, doğrudan güneş ışığı, dezenfektanlar, pastörizasyon ve kuru koşullara duyarlıdır. Güneş ışığında 1-12 saat içinde, 60°C’de 10 dakikada, 100°C’de hemen ölürler. Çeşme suyunda 4-8°C’de birkaç ay, 0°C’de 2.5 yıl, dondurulmuş dokularda birkaç yıl, nemli toprakta 60 gün ve 20°C’de %40 nem içeren ortamda 144 gün canlı kalabilirler. İdrarda 30 gün, atık fetüslerde en az 75 gün ve uterus akıntılarında 200 günden fazla yaşayabilirler. Enfekte dışkı materyali ile bulaşmış altlıkta 56-61°C’de 4.5 saatte tahrip olur. Çiğ sütten yapılan tuzsuz krema yağında buzdolabında 142 gün, %10 tuz içeren salamura peynirde 45 gün, %17 tuz içerisinde ise 1 ay canlı kalabilir. Etin normal dinlendirme sürecinde meydana gelen pH değişikliği (asidiklik), ette bulunabilecek Brucella mikroorganizmalarını öldürmeye yeterlidir.
Brusella Belirtileri nelerdir?
Hastalığın temel belirtisi yavru atmaktır. Sığırlarda gebeliğin 6-8 aylarında, koyun ve keçilerde ise 3-4 aylarında yavru atmalar görülür. Süt veriminde azalma gözlemlenir. Boğa ve koçlarda belirtiler, erkeklik organlarında kızarıklık ve darı tanelerini andıran kabartıların ortaya çıkmasıdır. Sığır yetiştirilen bölgelerde hastalığın ortaya çıkması büyük ekonomik kayıplara sebep olabilir. Gebe hayvanların yavru atma oranı %80’dir. Diğer bir olasılık ise doğan buzağıların çok cılız olmasıdır. Gebelik süresini tamamlayarak doğan yavrularda doğum sonrası hemen ölüm görülebilir. Uterus iltihaplanması veya yavruların zarlarının atılamaması sebebiyle gebe kalma süreleri uzar ve kalıcı kısırlık olabilir. Keçiler, enfeksiyona karşı koyunlardan daha duyarlıdır. Koyun ve keçilerde süt üretimindeki azalma, sığırlara göre daha belirgindir.
Brusella insandaki belirtileri
Brusella hastalığının insanlardaki belirtileri şunlardır:
- Devamlı, periyodik veya düzensiz ateş
- Terleme
- Bitkinlik
- Genel ağrılar ve depresyon gibi semptomlar gözlemlenir.
Brusella olan hayvan nasıl anlaşılır?
Brusella enfeksiyonu olan hayvanlarda belirtiler çeşitlilik gösterebilir. Tabiki belirtilerin başını yavru atma oluşturur. Bu belirtiler arasında düşük yapma veya düşük yapma riskinde artış, doğurganlık sorunları, süt veriminde azalma görülür.
Brusella nasıl teşhis edilir?
Brusella hayvanlarda görünüşe dayalı etkili bir teşhis yöntemi bulunmamaktadır. Hastalığın teşhisi yalnızca laboratuvar testleri ile yapılabilir. Laboratuvar teşhisi, mikroorganizmanın kendisinin tespiti veya hayvanın kan serumu ve sütündeki antikorların belirlenmesi üzerinden gerçekleştirilir. Bu kapsamda, mikroorganizmanın tespiti için atık yavru, yavru zarları, vaginal sürüntü örnekleri, antikor tespiti için ise kan serumu ve süt örnekleri laboratuvarlarda kullanılır.
Brusella Nasıl Bulaşır?
Hayvanlarda bulaşma genellikle kontamine materyallerin tüketilmesi, içilmesi veya temasıyla gerçekleşir. Ayrıca, mikroplu yiyecek ve suların ağız yoluyla alınması, göz mukozasından, deriden (çatlak, yara ve sağlam deri yoluyla) bulaşabilir. Mamafih, hastalıklı boğa ve koçlarla çiftleşme yoluyla ve cinsel organlardan bulaşabilir. Hastalığa yakalanan koyunlar ekseriyetle 2 ay kadar, keçiler 2 yıl kadar, sığırlar ise hastalığın yerleşme durumuna göre ömür boyu sütleri mikrop yayabilir. Ek olarak, uterus akıntıları ile 15 gün ile 2-3 ay arasında değişen sürelerde mikrop yayabilirler.
Brusella insanlara bulaşır mı?
Evet, Brusella insanlara bulaşabilir. Brusella, özellikle çiğ süt ve süt ürünleri gibi enfekte hayvan ürünleri yoluyla insanlara geçebilir. Ayrıca, enfekte hayvanlarla temas, hayvan karkasları, atık yavru ve atık yapan hayvanların genital akıntıları, idrar ve dışkıları ile doğrudan temas da bulaşma riskini artırabilir. Doğrudan temasın yanı sıra, enfekte hayvanlardan elde edilen et veya et ürünlerinin tüketilmesi de bir bulaşma kaynağı olabilir. Ancak, Brusella genellikle hayvandan insana doğrudan bulaşma yoluyla bulaşır, insanlar arasında bulaşma nadirdir.
Brusella insanlara nasıl bulaşır?
Brusella, insanlara, hastalık etkenleri ile bulaşmış çiğ süt ve süt ürünlerinin (peynir, krema, tereyağı, dondurma vb.) tüketilmesi ile bulaşabilir. Bununla birlikte enfekte hayvanlar, hayvan karkasları, atık yavru ve atık yapan hayvanların genital akıntıları, idrar ve dışkıları ile doğrudan temas yoluyla bulaşabilir. Doğrudan temas, sindirim sistemiyle bulaşmanın önde olduğu bir yol olmakla birlikte hasarlı deri ve solunum yoluyla bulaşma da mümkündür. Hayvan gübresi ile bulaşan sebzelerin tüketimi de insanlarda enfeksiyon riskini artırabilir. İnsanlar arasında doğrudan bulaşma son derece nadirdir. Nadiren, anne sütü ile bebeklere ve cinsel temas yoluyla da bulaşma görülebilir. Et aracılığıyla bulaşma olayı nadir olup, ancak karaciğer, dalak gibi organların iyi pişirilmeden tüketilmesi durumunda gerçekleşebilir.
Brusella Tedavisi
Brusella hastalığının hayvanlarda tedavisi için yapılan denemeler, genellikle başarılı sonuçlar vermemiştir. Brucella mikroorganizmalarının vücuttan tamamen uzaklaştırılması için uzun süreli ve kombinasyonlu bir antibiyotik tedavisi gereklidir. Maalesef bu tedavi her zaman başarılı olmamaktadır. Hayvanlar genellikle mikroorganizmayı gizli bir şekilde taşımaya devam eder ve diğer hayvanlara enfeksiyon kaynağı olabilirler. Tedavinin ekonomik olmaması ve taşıyıcılığın önlenememesi nedeniyle hayvanlarda tedavi önerilmemektedir. Ancak hastalıkla mücadelede koruyucu önlemler uygulanabilir.
İnsanlarda Brusella tedavisi
Antibiyotikler Brusella mikroorganizmalarına karşı etkili olabilir, ancak hastalığın tedavisi genellikle zorlu bir süreçtir. Brusella mikroorganizmaları hücre içinde bulundukları için, etkili bir tedavi için birden fazla antibiyotiğin uzun bir süre (en az 6 hafta) boyunca kullanılması gerekebilir. Ayrıca, mikroorganizmaların vücutta nereye gizlendiklerinin tam olarak bilinmemesi ve kemik iliği gibi yerlerde enfeksiyon oluşturabilmesi nedeniyle tedavi süresi uzun olabilir. Kısa süreli tedavi, enfeksiyonun nüksetme riskini taşır. Tedaviye başlama zamanı ve hastalığın şiddetine bağlı olarak, iyileşme süreci birkaç haftadan birkaç aya kadar değişebilir. Ölüm oranı genellikle düşüktür.
Brusella Korunma Yolları
Brusella hastalığı bir hayvan sürüsüne bulaştığında, bu sürünün hastalıktan arındırılması zorlu, zaman alıcı ve maliyetli bir süreçtir. Ayrıca, hastalık bulaşmış bir sürüyle temas halinde olan hayvan sahipleri, çevreleri ve süt ürünlerini tüketenler için oluşan riskler göz önüne alındığında, hastalıktan korunma büyük önem taşır. Brusella’nın kontrolü için genel hijyen tedbirlerinin yanı sıra, karantina, enfekte hayvanların sürüden çıkarılması (test ve kesim) ve aşılama yöntemleri uygulanabilir.
- Bruselladan korunmanın temel yolu, hayvanları aşılamaktır. Aşı genellikle 4-8 aylık buzağılara, 3-5 aylık kuzu ve oğlaklara uygulanır. Doğum yaklaşmadan önce hayvanlar ayrı bir bölüme alınmalı ve doğumlar burada gerçekleştirilmelidir. Hastalıktan korunmak için sığırları hayatları boyunca 12 ay arayla 2 kez, koyun ve keçileri hayatları boyunca 1 kez aşılatmalısınız.
- Gebe hayvanlarda yavru atma ve ölü doğum durumlarında, doğan ölü yavrular rastgele bir şekilde atılmamalıdır. Bunun yerine derin çukurlara gömülmeli ve üzerlerine sönmemiş kireç atılmalıdır. Bu hayvanların temas ettiği yem ve altlıklarda ya derinlemesine gömülerek üzerine yanmamış kireç dökülmeli ya da yakılarak imha edilmelidir.
- Ahırlar ve ağıllar, düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Yavru atan hayvanlar, sağlıklı olanlardan ayrılmalı ve sürüden uzaklaştırılmalıdır.
- Hayvanları sürüye almadan önce test yapılmalıdır. Yeni hayvanlar, diğer hayvanlardan ayrı bir şekilde tutularak, 30-60 gün sonra tekrar test edildikten sonra diğer hayvanlarla bir araya getirilmelidir.
- Atık durumlarında derhal Bakanlık İl ve İlçe Müdürlükleri veya bir veteriner hekime başvurulmalıdır.
İnsanlarda Brusella korunma yolları
- Pastörize edilmemiş veya tam olarak kaynatılmamış süt ve bu tür sütlerden yapılan peynir, krema, dondurma gibi süt ürünleri tüketilmemelidir.
- Süt ve süt ürünlerinin pastörize edilip edilmediği bilinmeyen durumlarda, bu ürünler tüketilmemelidir.
- Hayvan yetiştiricileri, yavru atan hayvanların tüm atıkları ile bu atıkların temas ettiği yem ve altlıkları çıplak elle dokunmadan imha etmelidir.
- Atıklar çevreye atılmamalı, özellikle kedi ve köpeklere verilmemelidir.
- Ahır ve ağıllarda düzenli olarak dezenfeksiyon yapılmalıdır.
- Atık görüldüğünde derhal bir veteriner hekime haber verilmeli ve hastalığın teşhisi konulduktan sonra hayvanlar mutlaka aşılatılmalıdır.
- Ek olarak, koruyucu önlemler olarak genç hayvanların aşılanmasına öncelik verilmelidir. Çünkü, insanlarda brusellanın önlenmesi, hastalığın hayvanlarda kontrol ve eradikasyonuna dayanmaktadır.
Brusella aşısı ne zaman yaptırılmalı?
Brusella aşısı, genellikle hayvanların belirli bir yaşa ulaştığında yapılır. İşte brusella aşısı için genel öneriler:
Sığırlar: Hayvanlar genellikle 4-8 aylık buzağılara aşı yapılır. Aşı, buzağılar bu yaş aralığındayken uygulanmalıdır.
Koyun ve Keçiler: Buzağılara benzer şekilde, kuzu ve oğlaklar genellikle 3-5 aylıkken aşılanır.
Hastalıktan korunmak için sığırları hayatları boyunca 12 ay arayla 2 kez, koyun ve keçileri hayatları boyunca 1 kez aşılatmalısınız. Hayvan sahipleri, veteriner hekimleri ile iletişim kurarak en uygun aşı programını belirlemelidirler.