Serada yetiştirilen bitkilerin büyümesini hızlandırmak için kış aylarında sıcaklığı artırmak ve yaz aylarında ise havalandırma ve soğutma yapmak önemlidir. Isı ve nemin düzensiz dağılması, havalandırma ile dengeleyebilir. Kışın dış sıcaklık, iç sıcaklık değerinden düşük olduğunda, örtü malzemesi aracılığıyla dış ortama sürekli olarak ısı enerjisi kaybedilir. Bu durumu düzeltmek için sera içinde ısıtma yapmak gereklidir. Havalandırma ihtiyacı, bitki ve üretim mevsimine bağlı olarak değişir. Havalandırma sistemleri genellikle doğal ve mekanik (zorunlu) olmak üzere iki tipe ayrılır.
Seralarda Mekanik Havalandırma Sistemleri:
Seralarda doğal havalandırmanın etkili olmadığı veya yetiştiricilik için uygun olmadığı durumlarda, zorunlu havalandırma sistemleri devreye alınabilir. Bu durumda genellikle fanlar kullanılır. Zorunlu havalandırma ile, sera iç sıcaklığı dış ortam sıcaklığına aynı seviye eşitlenebilir. Bu sistem, özellikle durgun hava koşullarında sera içinde oluşabilecek yüksek nemin hızlı bir şekilde dışarı atılmasını sağlar.
Zorunlu havalandırmanın avantajları şunlardır:
- Pozitif hava hareketi sağlamadığından dolayı bitki çevresindeki nemli hava uzaklaştırılarak evapotranspirasyon artar ve hastalık riski azalır.
- Sera iç sıcaklığı daha hassas bir şekilde kontrol edilebilir.
- Daha küçük havalandırma açıklıklarına ihtiyaç duyulur.
- Sistem, daha sonra evaporatif soğutma sistemine dönüştürülebilir.
- İş gücü gereksinimi daha azdır.
- Fırtınalı havalarda havalandırma konstrüksiyonlarının zarar görme olasılığı düşüktür.
Ancak, zorunlu havalandırmanın bazı sakıncaları da vardır:
- İşletme ve bakım maliyetleri yüksektir.
- Özellikle kış aylarında düşük ortam sıcaklığından dolayı özel çözümlere ihtiyaç duyulabilir.
- Uygun şekilde seçilmemesi durumunda vantilatörlerin istenmeyen gürültü artışına neden olabilir.
- Kış aylarında veya geçiş dönemlerinde yüksek ışınlı günlerde havalandırma sırasında soğuk dış hava doğrudan seraya girebilir.
Seralarda Doğal Havalandırma Sistemleri:
Yaz aylarında sera iç sıcaklığı güneşin sera içi havayı ısıtmasından dolayı 55 °C veya daha fazla değerlere ulaşır. Çoğunlukla birçok bitki sera ortam içi sıcaklığının 45 °C’yi geçmesinden olumsuz etkilenir. Doğal karışıma sahip durgun sera havasının fotosentezle eksilen CO2’yi artırmak ve bitkilerin çiçek döllenmesini kolaylaştırmak için havalandırmaya ihtiyaç duyar. Tüm bu sebeplerden dolayı sera içi havasının düzenli olarak değiştirilmesi gereklidir.
Doğal havalandırmayı etkileyen faktörler arasında sıcaklık farkları, nem farkları, rüzgar etkisi, ve havalandırma pencereleri arasındaki kot farklılıkları yer alır. Rüzgarsız koşullarda yan duvar ve çatı pencereleri tamamen açık olmalıdır. Rüzgarlı günlerde ise yan duvar pencereleri ve rüzgarın aksi yöndeki çatı pencereleri açık, rüzgar yönündekiler ise kapalı olmalıdır.
Havalandırma, temelde sera içindeki hava ile dış ortam havasının değiştirilmesidir. Bu sürecin gerçekleşebilmesi için sera içi ve dışı arasında fiziksel farklılıklar bulunmalıdır. Doğal havalandırma hareketinin oluşmasında iç ve dış hava sıcaklığı farkından kaynaklanan basınç farklılığı, nemdeki farklardan kaynaklanan basınç farklılığı, rüzgarın etkisiyle ortaya çıkan basınç farklılığı ve havalandırma pencereleri arasındaki kot farklılığı rol oynar. Doğal havalandırmanın gerçekleşebilmesi için
- Ortalama rüzgar hızı,
- Etkili rüzgar yönü,
- Günlük ve mevsimsel rüzgar hızı ve yönündeki değişiklik bilgilerine,
- Rüzgarın önünde engellerin (ağaçlar, binalar, tepe gibi) varlığı önemlidir.
Rüzgarlı ve rüzgarsız koşullarda doğal havalandırma pencerelerinin çalıştırılması farklıdır. Rüzgarsız günlerde yan duvar ve çatı pencereleri tamamen açık olmalıdır. Rüzgarlı günlerde ise her iki yan duvar pencereleri ve rüzgarın ters yöndeki çatı penceresi açık, rüzgarın geldiği yöndeki pencere ise kapalı olmalıdır.
Verimli Sera Havalandırması İçin:
Verimli bir havalandırma sağlamak adına, seranın her iki yan duvarı ve çatı mahyasının her iki tarafına havalandırma pencereleri yerleştirilir. Pencerelerin toplam alanı, sera taban alanının en az %15‘i olmalıdır, ancak ideal olarak bu oran %30‘u geçmemelidir. Yan duvarlara yerleştirilen pencerelerin alanı, çatıdaki pencerelerle benzer olmalıdır. Çatı pencereleri tamamen açıldığında, pencereler çatı yan yüzeyiyle 60°, yan duvarlardaysa dik yan duvarla 45°’lik açıya sahip olmalıdır. Pencere genişlikleri, sera genişliğinin (W) yaklaşık olarak 0.075‘i kadar olmalıdır.
