Bir maddenin asit veya alkali değerlerini anlamak için kullanılan ölçüye pH (potansiyel hidrojen) denir. Maddenin içindeki asit nitelikli hidrojen iyonlarının yoğunluğuna göre ölçüm yapılır. pH cetveli 0 – 14 arasıdır. 0 aşırı asit, 14 de aşırı alkali demektir. 7 pH derecesi ise ne asit ne alkali yani maddenin nötr olduğunu gösterir.
Toprak pH’ sı (Toprak Reaksiyonu)
Bir toprağın asit, nötr veya alkalin yapıda olduğunu ifade eder. Bu değerin düşük veya yüksek olması bitki gelişimini, topraktaki bitki besin maddesi yarayışlılığını ve bitkilerin besin maddesi alımını etkilemektedir. Bazı Bitki Besin Maddeleri yüksek pH değerlerinde suda çözünemezken bazı Bitki Besin Maddeleri ise düşük pH değerlerinde kökler tarafından alınamaz. Her bir bitkinin optimum gelişimi için gerekli pH değeri farklıdır. Genellikle bitkilerin pH istekleri 5.5 ile 7.0 arasında değişmektedir. Tarımsal üretimde bu değerlerin sürekli olarak kontrol edilip, bu değerler aracılığı ile sulama ve gübreleme yapılması oldukça önemlidir.
BİTKİ | pH |
Patates | 5,5-6 |
Tütün | 5,5-6,5 |
Buğday | 6,5-8,5 |
çay | 4,5-6 |
Çeltik | 5,5-7,5 |
Ayçiçeği | 6,5-7,5 |
Pamuk | 6,5-7,5 |
Mısır | 6-7 |
Domates | 3,9-4,3 |
Toprak pH’sı iki yöntemle ölçülür;
- Elektriksel metotla (Ph metre)
- Boya metotlarıyla (İndikatörler)
Toprak reaksiyonunun değişimine etki eden faktörler;
- CO2 gazı (asitlik arttırır),
- Organik madde içeriği,
- Bazların yıkanması,
- Gübre içeriği (amonyum sülfat, sodyum, nitrat, kalsiyum siyanamid vb.),
- Bitkiler- mikroorganizmalar,
- Mevsimler ve
- Toprak bünyesidir.
Alkalin ve asidik toprak koşullarının bazı besin elementlerinin yarayışlılığı üzerine etkisi;
Besin elementi
Alkalin toprak koşulları (Toprak pH’ı yüksek)
Asidik toprak koşulları (Toprak pH’ı düşük)
Azot
Özellikle üre halinde yüzey uygulamalarında alınabilir miktarı azalır.
Nitrifikasyon azaldığından, organik maddelerden mineralize olan azot miktarı azalmaktadır.
Fosfor
Yüksek pH’ sahip topraklarda yarayışlılığı azalır.
Asit koşullarda güç çözünen demir ve alüminyum fosfat nedeniyle alınımı azalır.
Potasyum, Magnezyum
pH’ı yüksek topraklarda yüksek düzeyde bulunan kalsiyumun antagonistik etkisi nedeniyle alınabilirliği azalır.
Yıkanma nedeniyle alınabilir miktarları azalır.
Demir,
Çinko, Mangan, Bakır, Bor
Çözünmesi güç bileşikler oluşturduklarından alınımları azalır. Kireçli topraklarda mikro element noksanlık belirtisi olarak ortaya çıkar.
Demir ve Mangan’ın çözünürlüğü artmakta, bu elementlerin Molibden çözünürlülüğünün artması bitkilere toksik etki gösterebilmektedir. Keza, başka besin elementlerinin alımını da olumsuz etkileyebilmektedir.
Molibden
Bitkiler için alınamaz forma dönüşür.
Toprakta Asitlik Artarsa Ne Olur?
Şehirleşme, sanayileşme, madencilik, inşaat sektörlerinden atmosfere salınan ve su kaynaklarına bırakılan kimyasallar, tarımda kimyasal gübrelerin bilinçsiz kullanımı, toprak bitki örtüsüne verilen hasarlar ve ormanların yok edilmesi gibi insani faktörlere bağlı olarak toprakta asitleşmeler artar. Düşük pH’lı topraklar gübrelerle ne kadar beslenirse beslensin bitki bu besin maddelerini alamaz. Toprağın besleyiciliğini artırmak için gübreleme yapıldıkça daha kötü sonuçlar elde edilir.
Toprak asitliği yükseldiğinde, demir, alüminyum ve manganın çözünürlükleri artar. Fosfor bu elementlerle birleşerek çözünmeyen bileşikler oluşturur. Organik maddelerin parçalanmasını sağlayan, nitrat üreten ve atmosferdeki azot miktarını sabit tutan bakterilerin etkileri azalır. Toprağın drenaj ve havalanma kabiliyeti düşer. Toprak yağış sularını zor emer ve işlenmesi zorlaşır. Organik maddelerin (hayvan gübreleri, anız ve bitki artıkları, vb) parçalanması gecikir. Bazı durumlarda verilen fosforlu gübreler, toprakta birikir ve toprak yüzeyi mazot dökülmüş gibi renk alır. Toprak tekstürü (kum, silt, kil oranı) ve toprak organik madde içeriği toprağın asitleşmesine karşı direncini belirler. Organik madde yönünden zayıf, hafif kumlu topraklar asitleşmeye karşı en kırılgan topraklardır.
Düşük pH değerlerine sahip toprakların ıslahı
- Toprak pH’ını yükseltmek için toprağa kalsiyum içeren azotlu ve fosforlu gübreler veya doğrudan kireç uygulaması yapılmalıdır.
- PH’ı ayarladıktan sonra bölgeye kompost eklemesi yapılabilir. Bu uygulama toprağın pH’ı üzerinde hemen bir etki sağlamasa da, zamanla iyileşmesine yardımcı olacak ve toprağın asitlik seviyesini kontrol altına alırken bölgedeki bitkilere de besin maddeleri sağlayacaktır.
- Toprağın pH’ını artırmak için odun külü de kullanabilir. Bu yöntem tercih edilirse, diğer bitkiler için toksik olan işlenmiş ahşap veya siyah ceviz kullanımından kaçınılmalıdır.
Toprakta pH Artarsa Ne Olur?
Genellikle az yağış alan kurak bölgelerdeki topraklar, yüksek pH değerlerine sahiptir. Alkali toprak bünyesinde yüksek miktarda kalsiyum, sodyum ve magnezyum içeren bir toprak türüdür. Yüksek pH değerleri topraktaki bitki besin maddelerinin bitkiler tarafından alınabilirliği, toprağın verimliliği ve gübreleme programları üzerinde önemli rol oynar. Bu tür topraklarda su tutma ve depolama sorunları vardır. Düşük sızma kapasitesine, düşük geçirgenliğe ve bunlara bağlı olarak düşük drenaja sahiptirler.
Yüksek pH değerlerine sahip toprakların genellikle verimlerinin düşük olmasının nedeni yüksek pH’ın fosfor, demir, mangan, çinko vb. elementlerin toprakta hareketlerini engellemesinden kaynaklıdır. Bu tür topraklarda pH değerini düşürerek tekrardan verim artışı sağlanabilmektedir. Ancak bu tür toprakların etkin bir şekilde düzeltilebilmesi; toprağın alkalilik yapısı ve düzeyine, sulama suyunun kalite ve miktarına, toprak yapısı ve bitki desenine bağlıdır.
Yüksek pH değerine sahip toprakların ıslahı
- Organik madde ekleyin: Toprağın pH seviyesini düşürmenin en basit ve organik yolu toprakta değişiklik yapmaktır. Malç, çam iğneleri, sphagnum turba yosunu ve kompost vb. organik maddelerin eklenmesi toprağın pH seviyesinin düşürülmesine yardımcı olur.
- Asitleştirici gübre kullanın: toprağın pH seviyesi aşırı yüksekse, alüminyum sülfat veya amonyum sülfat gibi kükürt içeren asitleştirici gübreler eklenmesi pH değerini düşürecektir.
- Bu yöntemleri uyguladıktan sonra toprağın tekrar test etmeden önce birkaç hafta bekleyin. Organik maddelerin ve gübrelerin toprağa nüfuz etmesi ve pH seviyesini değiştirmesi zaman almaktadır. Bu yöntemleri zamana yayarak uygulamanız daha etkili sonuç elde etmenizi sağlar bir seferde çok fazla organik madde veya gübre kullanmaktan kaçının.
Mikro elementlerin toprakta pH alınım aralıkları;
