Domates Güvesi (Tuta absoluta), domates bitkilerini tehdit eden ve yüksek üreme potansiyeline sahip bir zararlıdır. İlk olarak 1917 yılında Peru’da tanımlanan bu zararlı, zamanla dünyanın dört bir yanına yayılmıştır. Türkiye’de ise 2009 yılında İzmir’in Urla ilçesinde ilk kez gözlemlenmiştir ve hızla Ege ile Akdeniz sahil şeridine yayılmıştır. Domates Güvesi, özellikle domates yetiştiriciliğinde büyük bir tehdit oluşturur. Bu zararlı, domates bitkisinin tüm organlarına zarar verebilir ve meyve kalitesini ciddi şekilde düşürebilir. Yüksek üreme kapasitesi ve geniş yayılma yeteneği sayesinde, domates güvesi, hem açık alanda hem de seralarda domates üretimini olumsuz etkiler. Bu zararlı ile etkili mücadele yöntemlerinin bilinmesi, sağlıklı ve verimli domates yetiştiriciliği için büyük önem taşır.
Domates Güvesinin Fiziksel Özellikleri
Domates güvesinin erginleri, ince uzun yapıda olup yaklaşık 6 mm boyundadır ve kanat açıklığı yaklaşık 10 mm’dir. Ön kanatları dar, gümüşi gri veya kahverengimsi olup üzerinde karakteristik irili ufaklı siyahımsı noktalar bulunur. Antenleri iplik şeklindedir ve bu özellikler, zararlının tanımlanmasını kolaylaştırır. Yumurtalar, silindirik yapıda olup ortalama 0.4 mm uzunluğunda ve 0.2 mm genişliğindedir. Yumurtalar genellikle bitkilerin yaprak altlarına veya meyve çanak yapraklarının altına bırakılır. Yumurtalardan çıkan larvalar, beyazımsı krem renginde olup başları siyahtır. Olgunlaşmış larvaların başı kahverengi, vücut rengi ise yeşildir. Dördüncü dönemde larvaların vücut üstü pembemsi bir renk alır ve prothoraksta bulunan koyu renkli ince bant, larvanın ayırt edici bir özelliğidir.
Pupalar, 6 mm uzunluğunda olup başlangıçta yeşilimsi renkte olup, zamanla açık kahverengiye dönüşür. Larvalar, gelişimlerini tamamladıktan sonra toprakta veya bitkide açtıkları galerilerde pupa olur. Domates güvesi, iklim koşullarına bağlı olarak yılda 3-5 döl verebilir. Erginler genellikle geceleri aktiftir ve gündüzleri bitkilerin yaprakları arasında saklanırlar. Bir dişi, yaşam süresi boyunca 120-260 adet yumurta bırakabilir. Yumurtalar genellikle 4-5 gün içinde açılır ve larvalar, domates bitkisinin çeşitli kısımlarında beslenir.
Domates Güvesinin Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi
Domates güvesi, hem açık alan hem de örtüaltı domates yetiştiriciliğinde ciddi ekonomik zararlara yol açabilen bir zararlıdır. Bu zararlının etkileri, çeşitli aşamalarda domates bitkileri üzerinde meydana gelir ve tarım sektörünü önemli ölçüde etkiler. Yumurtadan çıkan larvalar, domates bitkisinin yaprakları, meyveleri, sapları ve gövdelerinde beslenirler. Özellikle genç ve olgunlaşmamış meyveleri tercih eden larvalar, meyvelerin iç kısmında galeriler oluşturarak bu meyvelerin kalitesini bozar. Meyvelerdeki bu galeriler, pazar değerini düşüren önemli bir etkiye sahiptir. Larvaların yapraklarda açtığı galeriler ise şeffaf boşluklar haline gelir ve zamanla kahverengi nekrotik lekelere dönüşür. Bu tür zararlar bitkilerin fotosentez kapasitesini azaltır ve bitkilerin genel sağlığını bozar. Bu zararlının ekonomiye olan etkisi büyük ölçüde ürün kayıpları ve pazar değerindeki düşüşle ilişkilidir. Bu kayıplar, üreticilerin ciddi ekonomik zararlar yaşamasına yol açar. Ayrıca, zararlının neden olduğu kalite düşüşü ve çürüklükler, pazar değerini düşürür ve üreticilerin gelirlerini azaltır.
Domates Güvesi ile Mücadele Yöntemleri
Domates güvesi (Tuta absoluta) ile etkili mücadele, kültürel, biyolojik, biyoteknik ve kimyasal yöntemlerin bir kombinasyonunu gerektirir:
Kültürel Önlemler:
- Bulaşık fideler ve bitkiler kullanılmamalıdır.
- Bulaşık bitkiler ve yapraklar imha edilmelidir.
- Zararlının konukçusu olabilecek yabancı otlarla mücadele edilmelidir.
- Hasat sonrası bitki artıkları imha edilmeli ve derin sürüm yapılmalıdır.
- Ürün münavebesi (Solanaceae familyasına bağlı olmayan ürünler) yapılmalıdır.
- Seralarda giriş ve havalandırma açıklıkları zararlının giremeyeceği şekilde kapatılmalıdır.
Biyolojik Mücadele:
- Doğal düşmanlar, örneğin Nesidiocoris tenuis ve yumurta parazitoiti Trichogramma evanescens kullanılmalıdır.
- Kimyasal mücadelede doğal düşmanlara yan etkisi en az olan ürünler tercih edilmelidir.
Biyoteknik Mücadele:
- Feromon ve su tuzakları, kitle halinde yakalama yöntemlerinde kullanılabilir.
- Tuzakların bulunduğu seralarda havalandırma açıklıkları tül ile kapalı ve çift kapılı olmalıdır.
Kimyasal Mücadele:
- Voliam Targo 063 SC gibi etkili insektisitler kullanılabilir.
- Ergin çıkışını belirlemek için eşeysel çekici tuzaklar kullanılmalı ve bitkiler düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Bu yöntemlerin bir arada uygulanması, domates güvesi ile etkili bir mücadele sağlayarak zararlının yayılmasını önlemeye yardımcı olur.
