Mercimek Yetiştiriciliği
İçindekiler
Mercimek yetiştiriciliği, protein içeriğinin yüksek olması nedeniyle insan beslenmesinde önemli bir rol oynayan bir yemeklik baklagil türüdür. Özellikle kurak bölgelerde ekim nöbetine alınarak, üreticilere ve ülke ekonomisine ek gelir sağlamaktadır. Mercimek yetiştiriciliği, kışlık ve yazlık ekimlere uygun çeşitlere sahiptir. Mercimek (Lens culinaris), baklagiller(Fabaceae) familyasına ait Lens cinsinde yer alan dört türden biridir. Gerçekte, Lens cinsi içinde bulunan tüm türlerin genel olarak mercek şeklinde ve yenilebilir tohumları olan “mercimekler” olarak adlandırılsa da, Lens culinaris, “mercimek” denildiğinde en yaygın ve sık tüketilen türdür.
Mercimek İklim ve Toprak İsteği
Mercimek, yemeklik baklagiller arasında kuraklığa en dirençli olanıdır, sıcak ve soğuğa karşı dayanıklıdır. Tohumların çimlenmesi için minimum 15 °C sıcaklık gerektirir. Mercimek, vejetatif dönemde tahıllar gibi kapalı ve nemli bir ortamda yetişir. Bu dönemde aşırı yağış, mercimek bitkisinin yatmasına ve biçerdöverle hasatı zorlaştırmasına neden olabilir, ayrıca dane kaybını artırabilir. Çiçeklenme döneminde uzun süreli yüksek sıcaklık verimi azaltır; bu dönemde sıcak ve kuru hava tercih edilir. Bu aşamada yağan yağmur, hasatı geciktirebilir ve küf mantarlarının artmasına yol açabilir. Mercimek, kumlu, tınlı, kireçli topraklardan ağır killi topraklara kadar çeşitli toprak tiplerinde yetişebilir. İyi verim için havalanan, kumlu-tınlı-kireçli topraklar önerilir. Mercimek, hafif asidik topraklarda iyi gelişir (pH: 5,5-6,5). Ancak, yüksek taban suyu olan alanlarda yapılan ekimlerde bitkide vegetatif dönem uzar, makine hasadı zorlaşır ve tane kaybı artar.
Toprak hazırlığı
Mercimek yetiştiriciliğinde, hem kışlık hem de yazlık ekimler için toprak hazırlığı, hububat hasadının ardından sonbaharda soklu pullukla 15-20 cm derinliğinde ilk sürümle başlar. Kışlık ekimlerde, anız yüksekliğinin ekimde sorun yaratmaması için hububat saplarına dikkat edilerek, sonbaharda ekimden önce kazayağı tırmık takımı ile ikinci sürüm yapılır ve tohum yatağı hazırlanır. Yazlık ekimlerde ise sonbahar sürümünden sonra tarla, ilkbahara kadar bekletilir. Ekimden evvel kazayağı tırmık takımı kullanılarak ikinci sürüm yapılır ve toprak ekime hazır hale getirilir.
Çeşit ve Tohumluk
Kırmızı mercimek Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kışlık olarak yetiştirilirken, yeşil mercimek ise Orta Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Geçit Bölgeleri’nde yazlık olarak tercih edilmektedir. Kaliteli bir tohumluk, yüksek çimlenme gücüne sahip, dolgun taneli olmalı ve hastalıklardan zarar görmemiş olmalıdır. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’na bağlı araştırma enstitülerinde, farklı bölgelere uygun kışlık ve yazlık, yeşil ve kırmızı mercimek çeşitleri üzerine yapılan çalışmalar sonucunda yüksek verim, kalite ve hastalık/zararlı direncine sahip çeşitler geliştirilmiştir. Bu çeşitler arasında Fırat-87, Kayı-91, Sazak-91, Seyran, Kafkas, Özbek ve Çiftçi gibi kışlık tescilli mercimek çeşitleri bulunurken, yazlık tescilli mercimek çeşitleri arasında Sultan-I, Malazgirt-89, Erzurum-89, Alidayı ve Meyveci-2001 yer almaktadır.
Mercimek Yetiştiriciliğinde Gübreleme
Mercimek, köklerinde bulunan ve Rhizobium adı verilen bakterilerin oluşturduğu nodüller aracılığıyla havadan serbest azotu toprağa bağlar. Bu nedenle, bitkinin azot ihtiyacı oldukça düşüktür. Mercimeğin ilk büyüme aşamasında gerekli olan en uygun gübre dozları, saf madde olarak dekara 2-2.5 kg azot ve 5.5-6.5 kg fosfor içermelidir. Bu miktarlar, 12-14 kg/da DAP (Diamonyum fosfat) gübresine eşdeğerdir. Gübre, ekim sırasında mibzerle toprağa uygulanmalıdır. Serpme ekim yapılacaksa, gübre toprak yüzeyine serpilerek kazayağı veya diskaro ile toprağa karıştırılmalıdır.
Mercimek Ekimi
Kışlık mercimek ekimi Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kasım ayında gerçekleştirilirken, Orta Anadolu ve Geçit Bölgeleri’nde Ekim ayında yapılmaktadır. Yazlık mercimek ekimleri ise erken ilkbaharda, Şubat sonu ve Mart başında gerçekleştirilmelidir. Eğer yazlık çeşitler kış aylarında ekilirse, soğuk hava koşullarından zarar görebilir ve verim kaybına neden olabilir. Kışlık çeşitler ise genellikle kıştan ve soğuktan etkilenmez. Trakya bölgesinde, yazlık çeşitler ekseri Mart ayının başında ekilir. Ekimdeki gecikme, verim kaybına neden olabilir. Mercimek ekimi genellikle buğday ekiminde kullanılan mibzerle gerçekleştirilir. Hem kışlık hem de yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı, ekilecek tohumun büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Temiz ve çimlenme gücü yüksek olan tohumluklar için, kışlık mercimekte m² başına 250-300 tane, yazlık mercimekte ise m² başına 175-225 tane atılmalıdır. Dönüme atılacak tohum miktarı, iri taneli pul mercimek için kışlıkta 14-15 kg, yazlıkta 10-12 kg arasında değişir. Küçük taneli mercimekte ise kışlıkta 8-10 kg, yazlıkta ise 7-8 kg civarındadır.
Yeşil mercimek hangi ayda ekilir?
Kışlık mercimek ekimi Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Kasım ayında gerçekleştirilirken, Orta Anadolu ve Geçit Bölgeleri’nde Ekim ayında gerçekleştirilir. Yazlık mercimek ekimleri ise genellikle erken ilkbaharda, Şubat sonu ve Mart başında gerçekleştirilir. Kış aylarında yazlık çeşitlerin ekilmesi durumunda soğuk hava koşulları nedeniyle zarar görebilir ve verim kaybına yol açabilir. Kışlık çeşitler ise genellikle kış ve soğuk hava şartlarından etkilenmezler. Trakya bölgesinde yazlık çeşitler, çoğunlukla Mart ayının başında ekilmektedir.
Mercimek Bakımı
Kışlık mercimek ekimini sınırlayan temel etmenlerden biri yabancı otlardır. Mevcut yabancı ot öldürücü maddelerle etkili bir kontrol sağlanamamakta ve bu durum verim kaybına yol açmaktadır. Yabancı ot mücadelesi başarılı bir şekilde gerçekleştirildiğinde, kışlık mercimeğin verimi, yazlık mercimeğe kıyasla %50 daha yüksek olmaktadır. Orta Anadolu Bölgesi’nde yazlık olarak yetiştirilen mercimekte tek seferlik ot alma işlemi büyük ölçüde faydalıdır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarlalar genellikle büyük olduğu için elle yani manuel ot toplama ekonomik değildir. Bu nedenle, yabancı otlarla mücadele açısından önemli olan ilk sürümün derin pullukla, ikinci sürümün ise yağış sonrasında yabancı otların çimlenme döneminde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Mercimek Hasadı ve Harmanı
Mercimek bitkileri Orta Anadolu ve Geçit Bölgeleri’nde limon sarısı renk aldığında ve taneler, iki parmak arasına alındığında ezilmiyorsa, hasat zamanı gelmiş demektir. Hasat işlemi çoğunlukla elle yolunarak veya tırpanla biçilerek gerçekleştirilir. Hasat edilen bitkiler, tarlada kurumaları için 5-6 gün boyunca yığılmış halde bekletilir ve daha sonra harman makinesi kullanılarak harmanlanır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ise mercimek bitkileri tırpan, traktörün kuyruk milinde hareket eden biçme makinesi veya biçerdöverle hasat edilir. Hasadın biçerdöverle yapılması durumunda mercimeklerin tamamen kuruması beklenmelidir. Ancak gereğinden fazla bekleme durumunda taneler dökülmeye başlar. Hasat için en ideal zaman, sabahın erken saatleridir.
Yeşil mercimek 1 dönüme ne kadar verir?
Yeşil mercimek verimi, bir dönümde elde edilen miktar, bir dizi faktöre bağlı olarak değişir. Bu faktörler arasında iklim koşulları, toprak kalitesi, ekim yöntemleri, kullanılan gübreler, çeşit özellikleri ve hastalık yönetimi gibi etkenler yer alır. Dolayısıyla, belirli bir bölgede ve koşulda yeşil mercimek verimini belirlemek için yerel faktörlere göre spesifik bilgiler gereklidir. Genel bir bilgi vermek gerekirse, yeşil mercimek genellikle diğer baklagiller gibi özellikle iyi azot bağlayıcısı özellikleri nedeniyle toprak verimliliğini artırabilir. Ancak, net bir verim miktarı belirtmek için yerel iklim, toprak ve kültürel faktörlere dayalı daha spesifik bilgilere ihtiyaç vardır. Çiftçiler genellikle yerel tarım uzmanlarından veya tarım uzmanlığına sahip kuruluşlardan bu konuda daha spesifik ve bölgesel bilgiler alabilirler.
Depolama
Hasat sonrasında elde edilen mercimek taneleri, selektörleme işlemine tabi tutularak içerisinde bulunan yabancı maddeler (taş, toprak, kırık tane vb.) temizlenir. Ardından, ilaçlanmış depolara ürün konularak, ayrıca zararlı organizmalara karşı fümigasyon işlemi uygulanmalıdır.