Safran, Crocus sativus L. adlı bitkinin kurutulmuş stigmasıdır. Bu bitki sonbaharda yapraklarıyla birlikte mor renkli çiçekler açan, soğanlı bir kültür bitkisidir. 20-30 cm uzunluğundadır. Tohum vermeyen triploid bir bitki türüdür ve safran yetiştiriciliği bitkinin soğanları ile üretilir. Safran elde edilen bitkiye de safran adı verilir. Günümüzde, safran yalnızca Safranbolu’nun Davutobası, Yörükköyü, Geren ve Aşağıgüney Köyü’nde 7 üretici tarafından 5 dekar alanda yetiştirilmektedir. Karabük Tarım İl Müdürlüğü’nün çabaları sonucunda, 2005 yılında bu alan 9 dekara çıkarılmıştır. Safranın dış görünüşü, kırmızımsı turuncu renkte, kolayca kırılabilen uçları biraz daha geniş iplikçikler halindedir. Tam olanlar uçta üç parçalıdır. Acımsı lezzetli, kuvvetli ve özel bir kokuya sahiptir. Safranın kimyasal bileşimi, uçucu ve sabit yağ, acı madde (pikrokrosin) ve kırmızı renkli boyar madde (krosin) içerir. Safran, sinir sistemini uyarıcı, iştah açıcı ve adet söktürücü etkilere sahiptir. Aynı zamanda koku ve renk verici olarak da kullanılmaktadır, özellikle bir ölçü safran, 100.000 katı suyu belirgin bir şekilde sarı renge boyar. Zerdenin içerisinde de bulunur. Avrupa ülkelerinde pastalar ve böreklerde, Türkiye’de ise lokumlarda kullanımı yaygındır. Ayrıca, son zamanlarda safranın antitümör etkileri olduğu belirtilmektedir.
Safran Yetiştiriciliği İçin İklim ve Toprak İsteği
Safran bitkisinin yetişme koşulları, asma yetiştirmeye benzerdir. Rüzgara karşı korunmuş güney yamaçlarında başarılı bir şekilde gelişir. Safran yetiştiriciliği yapanlar genellikle bunu, ‘safran ikindi gölgesi görmezse iyi olur’ şeklinde tanımlarlar. Safran, kumlu, gevşek, taşsız ve iyi drenajlı toprakları tercih eder. Ancak, taban suyu yüksek toprakları sevmez. Safran yetiştiriciliği yapılacak arazi ekseri bir yıl önceden nadasa bırakılır. Ekim zamanına kadar, toprak pulluk, kazayağı ve tırmık gibi araçlar kullanılarak dikime uygun hale getirilir. Toprağın yabancı otlardan ve tohumlardan temizlenmesi önemlidir, çünkü safran dikildikten sonra yabancı ot kontrolü zordur. Safran ekimi, en geç Eylül ayı başlarına kadar, tercihen Ağustos ayında yapılmalıdır. Birinci yıl safran verimini maksimum seviyeye çıkarmak için safran soğanlarının çaplarının en az 15-20 mm olması gerektiği, Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde yapılan çalışmalar sonucunda belirlenmiştir. Soğan çapı ile safran verimi doğru orantılıdır. Ekime hazırlanan tarlada, 30-45 cm arası sıra mesafesi olacak şekilde 10-12 cm derinliğinde çiziler açılır. Bu çizilere 10 cm sıra üstü mesafe ile safran soğanları dikilir. Soğanların üstleri tamamen yanmış sığır gübresi ile 8-10 cm derinliğinde örtülür. En son olarak birkaç cm toprakla kapatılarak ekim işlemi tamamlanır. Bir dekara dikilen soğan miktarı, soğan iriliğine bağlı olarak değişmektedir ve genellikle 150-600 kg arasında olmaktadır.
Yanmış sığır gübresi, nadas döneminde toprağa karıştırılarak organik madde miktarını artırmak amacıyla kullanılır. Soğanların üzeri, yanmış sığır gübresi veya hızar talaşı ile örtülebilir. Safran tarlası bu şekilde kurulduğunda, üç ila dört yıl süresince söküm yapılmadan ürün alınabilir. Bu süre, bitkilerin sıklığına bağlı olarak birkaç yıl daha uzatılabilir. Soğanların sökümü, yaprakları tamamen kuruduktan sonra Temmuz ayı başlarında yapılmalıdır. Sökülen soğanlar, rutubetsiz ve serin bir yerde muhafaza edilerek Ağustos ayı ortalarından itibaren yeni bir tarlaya dikilebilir. Dikimden sonra fazla su verilmez; fakat çiçeklenme öncesi sulama, ürün verimini artırabilir. Çiçeklenme döneminde sulama, ürüne zarar verebilir. Çiçeklenme sona erdikten sonra soğanların büyümesini desteklemek amacıyla ihtiyaç durumunda sulama yapılabilir. İklimin kurak gitmesi durumunda, özellikle ilkbaharda, sulama yapılabilir. İkinci yıldan itibaren organik madde temini açısından yanmış, yabancı ot tohumlarından arındırılmış sığır gübresi kullanılırsa ürün verimi artabilir. Yabancı ot mücadelesi titiz yapılmalıdır. Herbisit kullanılmaz, mekanik mücadele tercih edilir ve çapalama sırasında soğanların zarar görmemesine özen gösterilir.
Safran Yetiştiriciliğinde Hasat ve Safran Kurutulması
Hasat genellikle ekim ayı ortalarında başlar, çiçekler her sabah açmadan önce koparılır. Çiçekler, açmalarını sağlamak için koparılan çiçekler gölgede bekletilir ve stigmalar, üç parçanın birleştiği yerin 0.5 cm kadar altından başlayarak elle, cımbızla veya makasla koparılır. Koparılan stigmalar, 30°C’ye ayarlanmış havalandırmalı bir fırında veya kurutma dolabında 24-26 saat kadar kurutulur. Kurutulmuş ürün, tahta kutulara veya koyu renkli şişelere konularak nemden uzak, serin ve ışık almayan bir yerde muhafaza edilir. Stigmalara balmumu, stamenler, sarı renkli erkek organlar, aspir (Carthamus tinctorius) çiçekleri vb. katılması kaliteyi düşürebilir. Bu tür katkılar pazar kaybına neden olabilir.
Safranın Faydaları Nelerdir?
- Safran, afrodizyak etkisi ile sinirleri uyarır.
- Adet dönemi ağrılarına karşı destekleyici rol oynar.
- Serotonin düzeyini dengeleyerek olumsuz ruh halinden kurtulmayı kolaylaştırır.
- Uykunun kalitesini artırır ve motivasyon süresini uzatır.
- İştahı dengeleyici özellik gösterir.
- Omega-3 içeriği zenindir ve vücudun B6 üretimine destek olur.
- Kolesterolü düşürmeye ve tansiyonu dengelemeye yardımcı olur.
- Magnezyum, demir ve potasyum içerir.
- Akciğer hastalıklarında, özellikle bronşit ve astım tedavisinde etkilidir.
- Kalp sağlığını korur ve kalp rahatsızlıklarını önlemede etkili olabilir.
- Alzheimer tedavisine destek olabilir.
- Cilt bakımı, kozmetik ve parfüm endüstrisinde kullanılır.
- Diş sağlığı için etkilidir.
Safran Yetiştiriciliğinde Hakkında Merak Edilenler
Safran bitkisi Türkiye’de nerelerde yetişir?
Safran bitkisi Türkiye’de özellikle kuzeybatıda yer alan bazı bölgelerde yetişir. Türkiye’deki safran yetiştiriciliğinin önemli bir kısmı, özellikle Safranbolu’nun Davutobası, Yörükköyü, Geren ve Aşağıgüney köylerindegerçekleşmektedir. Safran, genellikle Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerinde, özellikle Karabük iline bağlı bu köylerde üretilir. Safran bitkisi yetiştirmek için uygun iklim ve toprak şartlarına ihtiyaç duyar. Safran genellikle kumlu, gevşek, taşsız ve iyi drenajlı toprakları sever. Ayrıca rüzgara karşı korunmuş güney yamaçlarında iyi yetişir. İklim isteği, asma bitkisine benzerlik gösterir. Ancak, safran üretimi sadece bu bölgelerle sınırlı değildir. Safran yetiştirmek için uygun şartlara sahip başka bölgelerde de üretim yapılabilmektedir. Safran üretimi genellikle özel mikroklima ve toprak özelliklerine sahip belirli alanlarda yoğunlaşır.
Safran soğanı nedir?
Safran soğanı, safran bitkisinin (Crocus sativus) kök kısmında bulunan bir organı temsil eder. Bu soğanlar, bitkinin büyümesi ve üremesi için temel bir yapıdır. Safran bitkisi, çiçeklerini açtığında bu soğanlar toprak altında bulunur. Safran soğanları, toprak altında yuvarlak veya oval şekilde bulunan, dışında sarımsı-kahverengi bir zarla kaplı olan yumru şeklindeki yapılardır. Her bir safran soğanı, çiçek açtığında bitkinin büyümesini ve çoğalmasını sağlamak üzere kullanılır. Bu soğanlar, safranın elde edildiği kısımlardır çünkü safran, bitkinin çiçeğinin dişi organlarında (stigmalarında) bulunan kırmızı renkli iplikçiklerdir. Bu iplikçikler, safran baharatının elde edildiği kısım olarak bilinir ve genellikle soğanlar hasat edildikten sonra kurutularak kullanılır.
1 dönümden ne kadar safran elde edilir?
Bir dönümlük alandan elde edilen safran miktarı değişkenlik gösterebilir ve birçok faktöre bağlıdır. Toprak koşulları, iklim, bakım ve diğer büyüme faktörleri bu miktarı etkiler. Ancak genel olarak, bir dönümlük alandan ilk yıl ortalama 350-400 gram safran elde edilebilmektedir. İkinci yıl 650-750 gram, üçüncü yıl ise 500-600 gram safran elde edilebilir. Bu miktar, safranın iyi yetişme koşullarına sahip olduğu durumları içermektedir.
1 dönüme ne kadar safran ekilir?
Bir dönüm alana kaç safran soğanı ekileceği, safran soğanlarının çapına ve dikim yoğunluğuna bağlı olarak değişebilir. Safran ekimi sırasında genellikle soğanlar belirli bir sıra aralığına ve sıra üstü mesafeye göre ekilir. Örneğin, yaklaşık 15-20 mm çapa sahip safran soğanları kullanılarak ve 30-45 cm sıra arası mesafe ile 10-12 cm derinliğinde açılan çizilere dikim yapılıyorsa, bir dönüm alana ne kadar safran ekilebileceği bu parametrelere bağlı olarak değişir. Bu konuda kesin bir sayı vermek için daha spesifik bilgiler gereklidir. Bununla birlikte ortalama 150-600 kg arasında olmaktadır.
Safran ne kadar sürede yetişir?
Safran yetiştiriciliğinde, safran ekildikten sonra genellikle 6 ila 10 hafta içinde çiçek açmaya başlar. Ancak, safranın tamamen olgunlaşması ve hasat edilebilir hale gelmesi için biraz daha uzun bir süre gereklidir. Safranın hasat zamanı, çiçeklerin açtığı döneme denk gelir. Çiçekler genellikle sonbahar aylarında, özellikle Ekim ayında açar. Çiçeklerin açmasıyla birlikte safranın stigmaları (safran iplikleri), çiçeğin ortasındaki üç kırmızı damarda belirginleşir. Bu stigmalar elle, cımbız veya makas gibi araçlar kullanılarak dikkatlice toplanır. Safranın olgunlaşma süreci genellikle birkaç gün sürebilir. Hasat edilen stigmalar daha sonra kurutularak saklanır. Toprak koşulları, iklim ve diğer çeşitli faktörlere bağlı olarak büyüme ve hasat süreleri değişebilir.
Safran nasıl kullanılır?
Safran, dünyanın en değerli baharatlarından biri olarak bilinir. Keskin rengi, benzersiz aroması ve yüksek maliyeti nedeniyle talep gören bir baharattır. Safranın anavatanı Güneybatı Asya’dır ve özellikle İran, İtalya, Fransa ve İspanya gibi ülkelerde yetiştirilmektedir. Safran, genellikle yemeklerde kullanılan bir baharat olarak tercih edilir. Anadolu topraklarında daha çok ilaç olarak kullanılırken, Hindistan, İran, Avrupa, Fas ve Orta Asya mutfaklarında sıkça yer alır. Baharatın keskin kokusu ve güçlü rengi dikkat çeker. Aslında kırmızımsı bir renge sahip olan safran, suya atıldığında sarı renge dönüşür. Bu özellik safrana, Arapçada “sarı” anlamına gelen “asfar” kelimesinden adını kazandırmıştır. Safran, genellikle birkaç telli iplik halinde satılır ve özenle kullanılmalıdır. Yemeklere, pilavlara, çorbaların yanı sıra tatlılara da özel bir lezzet katar. Baharatın değeri ve özel kullanımı, onu mutfaklarda özel ve özenilen bir malzeme haline getirmiştir. En çok kullanılan yemekler:
- Safran et, tavuk ve balık yemeklerinde; pilav, sebze yemekleri ve unlu mamullerde renklendirici olarak kullanılır.
- Sütlü ve irmikli tatlılarda sıkça tercih edilir.
- Osmanlı mutfağından günümüze ulaşan Safranlı pilav altın rengiyle öne çıkar.
- Safranlı kereviz çorbası, kerevizin başrolde olduğu safranın renk ve aroma kattığı bir tariftir.
Günlük kullanımda 1 çay kaşığı miktarı aşılmamalı, aşırı tüketim zehirleyici etki yapabilir. Hamilelerin kullanımı önerilmez.
1 kilo safran soğanı kaç TL?
Safran soğanlarının fiyatı, çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Pazar koşulları, tedarik durumu, safran soğanlarının kalitesi ve yetiştiği bölge gibi etkenler fiyatları etkileyebilir. Bu nedenle, güncel bir fiyat bilgisi almak için bir baharat satıcısına veya tarım malzemeleri satan bir mağazaya başvurmanız önerilir. Bununla birlikte 2024 ortalama 1 kg safran soğanı fiyatı 500-600 TL arasında değişmektedir. Ek olarak, safran soğanı alırken güvenilir bir tedarikçiden temin etmek önemlidir, çünkü sahtecilik riski bulunabilir ve kaliteli soğanlar safran üretiminde önemli bir faktördür.
Safran soğanı nasıl çoğaltılır?
Safran soğanları toprak altında çoğalma eğilimindedir. Her bir safran soğanı, toprak altında çoğalabilen 7 yeni soğana kadar bölünebilir. Bu doğal çoğalma süreci, safran bitkisinin üremesini sağlar.