Zeytin Yetiştiriciliği
Zeytin yetiştiriciliği diğer her ürünün yetiştirilmesi gibi emek isteyen bir üründür. Zeytin ağacı, dünyanın en eski meyve ağacı olarak kabul edilmektedir. Anavatanı Anadolu olan zeytin, ülkemizde yaklaşık 90 milyon zeytin ağacı vardır. Zeytin ağaçlarının %75’i çorak ve engebeli kır arazilerinde yetişmektedir. Ticari yetiştiricilik genellikle Ege, Marmara ve Akdeniz bölgelerinde gerçekleşmektedir. Zeytin ağacının ağaç başına verimi yaklaşık 9 kg civarındadır. Üretilen zeytinlerin %90’ı siyah zeytin iken, yeşil zeytin üretimi son yıllarda artış göstermektedir. Zeytin yetiştiriciliğinin %75’i yağlık, %25’i ise sofralık zeytinlerden oluşmaktadır.
Zeytinin Yetişme Koşulları
Zeytin yetiştiriciliği, Akdeniz iklim kuşağında yetişse de, toprak konusunda seçici olmamakla birlikte, iklim şartlarına karşı aynı toleransı göstermez.
Zeytin Nasıl Toprakta Yetişir
Zeytin ağacı, genellikle “fakir toprakların zengin ağacı” olarak bilinse de, zeytinlik tesis edilecek arazinin en uygun toprak yapısına sahip olması önemlidir. Bu arazi, tınlı, killi-tınlı bir yapıya sahip, hafif kireçli ve çakıllı özellikler taşımalıdır. Toprak derinliği en az 1.5-2 m olmalı, organik madde ve besin elementleri bakımından zengin, tuzluluk sorunu olmayan, su tutma kapasitesi yüksek ve pH değeri 6-8 arasında olmalıdır. Zeytin ağacı, taban suyunun yüksek olduğu ortamlardan hoşlanmaz. Bu nedenle, taban suyunun 1 m’den daha yakın olduğu veya kış aylarında zeytin köklerinin uzun süre su altında kaldığı alanlarda, zeytinlik tesis edilmeden önce drenaj çalışmaları yapılmalıdır.
Sıcaklık
Zeytinin yayılmasını belirleyen temel iklim faktörü sıcaklıktır. Genellikle yıllık ortalama sıcaklığın 15-20 °C olduğu bölgelerde yetişmesidir. Zeytin, iyi sulama koşulları altında maksimum 40 °C’ye kadar yüksek sıcaklıklara dayanabilir. Ancak, minimum dayanıklılık sıcaklığı -7 °C’dir ve bu derecenin altındaki sıcaklıklar zeytin ağacına zarar verebilir.
-7 °C‘nin altındaki sıcaklıkların etkileri, soğuğun şiddetine bağlı olarak gözlerden köke kadar değişebilir. Bu etkiler arasında:
- Aşırı yaprak dökümü,
- Kabuk çatlaması,
- Kalın dal ölümleri yer alabilir.
Soğuğun etkileri, soğuk süresinin uzunluğuna bağlı olarak artar.
Sıcaklık 40 °C‘nin üzerine çıktığında ise şu olumsuz etkiler görülebilir:
- Mayıs-Haziran aylarında normalden yüksek sıcaklık, yapraklardaki terleme artışına neden olarak pörsümelere yol açabilir.
- Çiçeklenme ve meyve tutum dönemlerinde yüksek sıcaklık, döllenmeyi olumsuz etkileyerek boncuklu meyve oluşumuna neden olabilir.
- Çekirdek sertleşmesi, meyve irileşmesi ve olgunlaşma dönemlerinde meyve dökümüne ve tanelerin küçük ve buruşuk olmasına neden olarak ağaçların gelişmesini ve verimliliğini olumsuz etkileyebilir.
Yağış
Zeytin ağacının yıllık yağış ihtiyacı 700-800 mm arasındadır.
- Zeytin yetiştiriciliği yapılan bölgelerde kış ve ilkbahar aylarındaki yağışlar, toprak tarafından depolanarak zeytin ağaçlarının su ihtiyacını karşılar, çiçeklenmeyi artırır ve Haziran dökümünü azaltır.
- Zeytin meyvesinin büyümesi için yaz aylarında suya ihtiyaç vardır ve bu ihtiyaç yağışlarla karşılanamazsa sulama yapılması gereklidir.
- Dolu ve kar gibi yağışlar istenmeyen durumlar yaratır, dal kırılmasına neden olabilir, özellikle iyi budanmamış ağaçlarda daha fazla görülür.
Normalden fazla yağışın olumsuz etkileri şunlardır:
- Sürüm tavı bulunmaz.
- Hasat zorlaşır.
- Azotlu gübrelerin yıkanmasına sebep olur.
- Meyilli zeytinliklerde erozyona neden olabilir.
- Zeytin ağaçlarının aşırı sürgün vermesine sebep olarak soğuğa karşı direnci azaltabilir.
- Taban suyunu yükselterek kök çürümelerine neden olabilir ve toprağın havalanmasını engelleyebilir.
- Toprak pH’ını düşürebilir.
Rüzgar
Zeytin yetiştiriciliğinde rüzgarın hem olumlu hem de olumsuz etkileri vardır.
Faydaları:
- Kış aylarında esen Karayel, yağış getirir.
- Çiçeklenme döneminde esen rüzgarlar, döllenmeyi kolaylaştırır.
- Yaz aylarında esen nemli rüzgarlar, ağaçların terleyerek su kaybetmesini önler.
Zararları:
- Yaz aylarında güneyden esen kuru rüzgarlar, toprak nemini kaybetmesine neden olarak tanelerin susuzluğa bağlı olarak pörsümesine yol açabilir.
- Güneyi açık olan bölgelerde kışın esen Lodos, ağaçları erken uyanmaya sevk ederek soğuklardan daha fazla etkilenmelerine neden olabilir.
- Ağaçlarda dal kırılmalarına ve hatta köklerinden sökülmelere neden olabilir.
Yükseklik ve Yön
800 metrenin üzerindeki rakımlar ekonomik zeytin yetiştiriciliği için uygun değildir. Zeytin ağaçları yoğun güneş ışığına ihtiyaç duyar, bu nedenle aşırı soğuk bölgeler yerine güney yamaçlarda yetiştirilmelidir.
Zeytin Fidan Dikimi Nasıl Olmalı
Geleneksel yöntemle: 200-300 ağaç/ha
Sık Dikim yöntemle: 300-400 (uzun vazo) ağaç/ha, 400-600 (Doruk dallı) ağaç/ha
Çok sık dikim yöntemi: > 1.500 ağaç/ha
Geleneksel yetiştiricilik: Yaşlı plantasyonlar, Yüksek maliyetli hasat, budama, vb., Düşük verim, Çok düşük ekonomik getiri.
Normal dikim yöntemi: Mekanizasyon, Orta-düşük maliyet, Yüksek verim (5.000 ila 7.000 kg/ha kuru. 10.000 ila 13.000 kg/ha sulu), Makul ekonomik getiri.
Zeytin Çeşit ve Fidan Seçimi
Çeşit seçiminde göz önünde bulundurulması gereken unsurlar şunlardır:
- Amaç (yağlık, sofralık) dikkate alınmalıdır.
- Bölgeye uygun adaptasyon yeteneği göstermelidir.
- İklim koşulları göz önünde bulundurularak çeşit seçimi yapılmalıdır.
Fidan tercihinde dikkat edilmesi gereken faktörler şunlardır:
- Fidanların homojen olması önemlidir.
- Sağlıklı fidanlar seçilmelidir.
- Fidanların sertifikalı veya doğru isimlendirilmiş olmasına dikkat edilmelidir.
Bölgeye Göre Hangi Çeşit Zeytin Seçilmeli
Ege Bölgesi
Kuzey Ege: Ayvalık, Gemlik, Uslu, Domat, Çelebi (Eşek Zeytini)
Güney Ege: Memecik, Domat, Tavşan Yüreği, Yamalak Sarısı, Erkence, Manzanilla
Marmara Bölgesi: Gemlik, Karamürsel Su, Domat, Samanlı
Akdeniz Bölgesi
Batı Akdeniz: Tavşan Yüreği, Kan Zeytini, Büyük Topak Ulak, Uslu, Gemlik
Doğu Akdeniz: Sarı Ulak, Büyük Topak Ulak, Halhalı, Gemlik, Ayvalık
Güney Doğu Anadolu Bölgesi: Nizip Yağlık, Kilis Yağlık, Halhalı, Edincik Su, Tavşan Yüreği
Zeytin Fidanı Ne Zaman Dikilir?
Zeytin fidanlarının dikimi için en uygun zaman Kasım, Aralık ve Ocak aylarıdır. Bu dönemde dikilen zeytin fidanlarının kökleri toprakla daha sağlam bir şekilde birleşir ve kış aylarındaki yağmurlarla birlikte güçlenerek gelişir. Dikim sırasında yapılan hatalar, fidanın köklerinin toprakla uyum sağlamasını geciktirebilir.
Zeytin Fidanı Dikim Aralığı ve Mesafesi
Zeytin yetiştiriciliğinde dikim aralığı ve mesafesi, toprak özelliklerine, ağacın taç büyüklüğüne, çeşidine ve ağaca verilecek şekle bağlı olarak belirlenir.
Zeytin Fidan Dikimi Sonrası Uygulanacak Bakım İşlemleri
- İlk yıllarda sulama gereklidir.
- Fidanların bulunduğu alanlarda, su, ışık ve besin kaynaklarını paylaşan yabancı otlar temizlenerek ortadan kaldırılmalıdır.
- Sulama sonucu oluşan kaymak tabakası çapalanarak kırılmalıdır.
- Hastalık ve zararlılardan korunmak için gerekli önlemler alınmalıdır.
- Fidanın büyüme durumuna bağlı olarak, 2-3 yıl sonra şekil verme işlemine başlanmalıdır.
- Gübreleme, toprak ve yaprak analiz sonuçlarına göre planlanmalıdır.
Zeytin hastalıkları hakkında detaylı bilgi için aşağıdaki yazımıza göz atmayı unutmayın.